ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΓΙΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΗΣΗ ΥΠΕΡΒΟΣΚΗΣΗΣ

ΕΙΣΗΓΗΣΗ

 ΓΙΑ

 ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΥΠΕΡΒΟΣΚΗΣΗΣ

Τα τελευταία χρόνια συντελείται μια άνευ προηγουμένου οικολογική καταστροφή στη νήσο Ικαρία απότοκη της ανεξέλεγκτης κτηνοτροφίας στο νησί. Τα αγροτικά είδη ζώων που εκτρέφονται στο νησί είναι κυρίως αίγες, λόγω της διαμόρφωσης του εδάφους με έντονες κλίσεις αλλά και της βλάστησης που είναι κατά το μεγαλύτερο ποσοστό θαμνώδης, και δευτερευόντως πρόβατα, βοοειδή και χοίροι. Το πρόβλημα δημιουργείται από το καθεστώς της ελεύθερης αιγοτροφίας εκτατικού τύπου με σκοπό την απόκτηση κύριου ή/και συμπληρωματικού εισοδήματος  από την παραγωγή κρέατος και μόνο. Οι αίγες λοιπόν και λιγότερο τα πρόβατα περιφέρονται όλο τον χρόνο σε ελεύθερες ιδιωτικές ή δημόσιες εκτάσεις και δέχονται ορισμένες φροντίδες (κυρίως συμπληρωματική τροφή). Ένας πολύ σημαντικός αριθμός ωστόσο δε δέχεται σχεδόν καμία φροντίδα, γι’ αυτό και καλούνται ανεπιτήρητα.      

            Ο αριθμός των ανεπιτήρητων αιγοπροβάτων είναι μεγάλος, βόσκουν κατά χιλιάδες εγκαταλελειμένα και ανεξέλεγκτα όλο τον χρόνο στις πλαγιές και τα δάση της Ικαρίας, ακόμα και σε προστατευμένες περιοχές, όπως επί παραδείγματι στη Ζώνη Ειδικής Προστασίας με κωδικό GR4120005 και στην Περιοχή Κοινοτικού Ενδιαφέροντος με κωδικό GR4120004 “δάσος αριάς του Ράντη”. Τα ζώα αυτά δεν καλύπτουν τις ανάγκες τους πάντα, διέρχονται περιόδους υποσιτισμού με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η γονιμότητα και η παραγωγικότητά τους. Πρέπει τέλος να σημειωθεί ότι η κατάσταση της υγείας των ζώων αυτών δε φαίνεται να είναι πλέον συμβατή με τους υγειονομικούς όρους που πρέπει να πληρούν τα ζώντα αιγοπρόβατα εμπορίου.

            Το πρόβλημα με τα ανεπιτήρητα αιγοπρόβατα πηγάζει από το γεγονός ότι πολλοί ιδιοκτήτες των ζώων ετεροαπασχολούνται, δηλαδή έχουν μια άλλη κύρια απασχόληση (δημόσιοι υπάλληλοι, οδηγοί, οικοδόμοι, έμποροι, επιτηδευματίες κ.α.). Τα ζώα αυτά είναι συχνά εγγεγραμμένα σε ονόματα συζύγων, παιδιών ή λοιπών συγγενών, δύο και τρεις ή και παραπάνω φορές για τα ίδια αυτά ζώα, με σκοπό το δικαίωμα στην είσπραξη των κοινοτικών επιδοτήσεων.

            Οι ιδιοκτήτες των “οικόσιτων” αιγοπροβάτων, των αιγοπροβάτων δηλαδή που διατηρούνται πέριξ των σπιτιών και δέχονται την καθημερινή φροντίδα των ιδιοκτητών τους, συνήθως διατηρούν μικρότερο αριθμό ζώων (κατά 10-20%) από εκείνα που δηλώνουν, αλλά για να δικαιούνται τις επιδοτήσεις δηλώνουν τουλάχιστον τον ελάχιστο απαιτούμενο αριθμό. Βέβαια τα ζώα αυτά δέχονται τακτικές φροντίδες και δεν κάνουν ζημιά στους βοσκοτόπους η δε παραγωγή τους χρησιμοποιείται για κάλυψη των διατροφικών αναγκών της οικογένειας.

            Επίσης οι κατά κύριο επάγγελμα κτηνοτρόφοι έχουν έναν αριθμό ζώων που είναι δηλωμένα, αλλά μερικοί εξ αυτών έχουν και κάποια “ανεπιτήρητα”. Τα δηλωθέντα ζώα είναι συνήθως κατά 10-15% λιγότερα των πραγματικά εκτρεφομένων. Ένα μικρότερο τμήμα των δηλωθέντων επιδοτούνται ως “επιλέξιμα”. Τα ζώα αυτά βόσκουν και στις περιοχές όπου υπάρχει έντονο πρόβλημα υπερβόσκησης, για κάποιους μήνες.

            Τα ανωτέρω στοιχεία αντλούνται και επιρρώνονται και από την από 2006 “ΜΕΛΕΤΗ - ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗ ΓΙΑ ΤΑ ΛΙΒΑΔΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΙΚΑΡΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΕΠΑΑ” του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, υπό την επιστημονική ευθύνη του Γ. Ζέρβα, καθηγητή Γ.Π.Α. και των συνεργατών του Ι. Χατζηγεωργίου, Λέκτορα Γ.Π.Α. και Ελ. Τσιπλάκου, Γεωπόνου-Ζωοτέχνη MSc. Με την ένταξη της Ελλάδας στην Ε.Ε. η εισροή χρημάτων από τις επιδοτήσεις είχε σαν αποτέλεσμα την υπερβολική αύξηση των ζώων. Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη μελέτη οι κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις αιγοπροβάτων στην Ικαρία που έχουν καταγραφεί υπερβαίνουν τις 400 και ενδεχομένως τις 500 και οι κατά κύριο επάγγελμα κτηνοτρόφοι  είναι περίπου 100, ενώ αγρότες-κτηνοτρόφοι 160. Ο αριθμός των προβάτων στο νησί υπολογίζεται σε 5000 και των αιγών σε τουλάχιστον 25000. Στο πρόγραμμα επιδότησης αιγοπροβάτων είναι καταγεγραμμένα 28629 αιγοπρόβατα, αριθμός εξόφθαλμα δυσανάλογος με τον πληθυσμό του νησιού (6074 κάτοικοι κατά την απογραφή του 2001) αλλά και την έκτασή του (255 τ.χλμ.). Με τη σειρά της, η αύξηση με ρυθμούς γεωμετρικής προόδου του αριθμού των αιγοπροβάτων πυροδότησε τα προβλήματα της υπερβόσκησης και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος, τα οποία εντείνονται με την πάροδο του χρόνου. Η αποίμενη και ανεξέλεγκτη κτηνοτροφία σε αναζήτηση κοινοτικών επιδοτήσεων, πολλές φορές παράνομων, οδηγεί στον αφανισμό του φυσικού περιβάλλοντος του νησιού. Η σημερινή κατάσταση είναι τραγική. Το έδαφος σχεδόν σε όλους τους βοσκότοπους είναι εντελώς γυμνό ενώ κινδυνεύει με ολοκληρωτική καταστροφή κάθε μορφή φυσικής ζωής στα λιγοστά δάση που έχουν απομείνει. H παρανόμως λοιπόν ασκούμενη βόσκηση συντελεί στην ταχύτατη και ραγδαία διάβρωση και υποβάθμιση των οικολογικών ιδιαιτεροτήτων και χαρακτηριστικών του νησιωτικού οικοσυστήματος. Ειδικότερα, η συγκεκριμένη δραστηριότητα καταστρέφει και συρρικνώνει κατά τρόπο άμεσο και μη αναστρέψιμο σημαντικά στοιχεία και χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου οικοτόπου όπως είναι τα αμιγή δάση Pinus Brutia και οι μεικτές διαπλάσεις με Cupressus Sempervirens, καθώς και τους βιοτόπους όπου διαμένει εποχιακά η τοπική ορνιθοπανίδα δεδομένου ότι η Ικαρία θεωρείται σταθμός των μεταναστευτικών πουλιών κατά τις εποχικές τους μεταναστεύσεις.

Πλέον όμως η μεταστροφή σε αποδοτικότερες καλλιέργειες και η ανάπτυξη οικολογικής συνείδησης δημιούργησαν ένα ισχυρό κίνημα αντίδρασης σε βάρος των κτηνοτρόφων που σε ορισμένες περιπτώσεις εμφανίζεται και σαν διάρρηξη του κοινωνικού ιστού. Πολυάριθμες μηνύσεις κατατίθενται σε βάρος των κτηνοτρόφων κάθε χρόνο και εκδίδονται καταδικαστικές αποφάσεις για αγροζημίες, αλλά και σε βάρος της Ελληνικής Πολιτείας  εκκρεμεί  προσφυγή Διεθνών Οικολογικών οργανώσεων στα αρμόδια όργανα της Ε.Ε για την ανοχή που επιδεικνύει στο θέμα αυτό, ενώ συχνά είναι τα φαινόμενα αυτοδικίας.

            Η λύση στο ανωτέρω περιβαλλοντικό αλλά και κοινωνικό πρόβλημα περνάει πλέον μέσα από την Τοπική Αυτοδιοίκηση μετά την ψήφιση του Ν. 3852/2012 και του Ν. 4056/2012 (ΦΕΚ Β 52), αφού μέχρι τώρα ο Δήμος δεν είχε δυνατότητα επέμβασης και η αδυναμία φύλαξης των εκτάσεων από τις αρμόδιες αρχές διόγκωνε το πρόβλημα.

Σύμφωνα με το άρθρο 94 του Ν. 3852/2010 στην αρμοδιότητα του Δήμου ανήκει πλέον η σύσταση γραφείων γεωργικής ανάπτυξης. Παράλληλα με το άρθρο 17 του προσφάτως δημοσιευμένου Ν. 4056/2012 (ΦΕΚ Β 52), «Ρυθμίσεις για την κτηνοτροφία και τις κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις και άλλες διατάξεις», παρέχονται στους Δήμους οι ακόλουθες αρμοδιότητες: α) να ιδρύσουν κτηνοτροφική εκμετάλλευση, β) να συγκροτήσουν συνεργεία για την περισυλλογή των ανεπιτήρητων παραγωγικών ζώων και γ) να συγκροτήσουν τριμελή επιτροπή παρακολούθησης του προγράμματος διαχείρισης ανεπιτήρητων παραγωγικών ζώων. Σύμφωνα με τα οριζόμενα στο νέο Νόμο, ανεπιτήρητο παραγωγικό ζώο είναι το βοοειδές ή προβατοειδές ή αιγοειδές που βρίσκεται εκτός της κτηνοτροφικής εκμετάλλευσης του ιδιοκτήτη του, συμπεριλαμβανομένου του βοσκότοπου αυτής, άνευ επιτήρησης και το οποίο φέρει ή δεν φέρει σήμανση (παρ. 1 άρθρο 17 Ν. 4056/12). Οι δήμοι της χώρας υποχρεούνται να μεριμνούν για την περισυλλογή, μεταφορά, φύλαξη, διατροφή και διατήρηση των ανεπιτήρητων παραγωγικών ζώων, μέχρι την ολοκλήρωση των διαδικασιών για την καθ' οιονδήποτε τρόπο εκποίηση ή σφαγή ή επιστροφή τους στον ιδιοκτήτη τους (παρ. 2 άρθρο 17 Ν. 4056/12). Για τον παραπάνω σκοπό, οι δήμοι ιδρύουν και λειτουργούν κτηνοτροφική εκμετάλλευση, επιτρεπομένης της συνεργασίας με άλλα νομικά ή φυσικά πρόσωπα, σε ιδιόκτητους ή μισθωμένους ή παραχωρούμενους από το Δημόσιο ή την Περιφέρεια ή από ιδιώτες χώρους. Για να λειτουργήσει η προαναφερθείσα κτηνοτροφική εκμετάλλευση, χορηγείται στο δήμο κωδικός εκμετάλλευσης (παρ. 3 άρθρο 17 Ν. 4056/12). Ειδικότερα, σύμφωνα με την παρ. 4 του άρθρου 17 Ν. 4056/12, για την περισυλλογή των ανεπιτήρητων παραγωγικών ζώων συγκροτούνται συνεργεία από άτομα κατάλληλα εκπαιδευμένα και έμπειρα στο χειρισμό παραγωγικών ζώων. Τα παραγωγικά ζώα που περισυλλέγονται οδηγούνται στην κτηνοτροφική εκμετάλλευση της παραγράφου 3, σημαίνονται με ενώτια, καταχωρούνται στο μητρώο της εκμετάλλευσης και στην Κτηνιατρική Βάση Δεδομένων και βρίσκονται υπό κτηνιατρική παρακολούθηση (παρ. 5 άρθρο 17 Ν. 4056/12). Ανεπιτήρητα παραγωγικά ζώα που περισυλλέγονται και διαπιστώνεται από τη σήμανσή τους ότι έχουν ιδιοκτήτη, εφόσον μετά την παρέλευση δέκα ημερολογιακών ημερών από την περισυλλογή τους ο ιδιοκτήτης τους δεν αιτηθεί την επιστροφή τους, περιέρχονται στην ιδιοκτησία του δήμου (παρ. 6 άρθρο 17 Ν. 4056/12). Στην περίπτωση που ο ιδιοκτήτης ανεπιτήρητου παραγωγικού ζώου αιτηθεί την επιστροφή του, εντός του δεκαημέρου της παραγράφου 6, το συγκεκριμένο ζώο επιστρέφεται, αφού ο ιδιοκτήτης του καταβάλει στο δήμο δέκα (10) ευρώ ανά ημέρα διατήρησης του ζώου στη δημοτική κτηνοτροφική εγκατάσταση (παρ. 10 άρθρο 17 Ν. 4056/12). Η εκποίηση των ζώων ή των προϊόντων που προέρχονται από αυτά γίνεται από το δήμο με διαδικασίες πλειστηριασμού. Ο Δήμος δύναται να διαθέτει δωρεάν σε φορείς με φιλανθρωπική στόχευση τα προϊόντα που προέρχονται από το ζωικό κεφάλαιο της κτηνοτροφικής εκμετάλλευσης της παραγράφου 3 (παρ. 7 άρθρο 17 Ν. 4056/12). Ειδικότερα, σύμφωνα με την παρ. 8 του άρθρου 17 Ν. 4056/12, σε κάθε δήμο συγκροτείται, με απόφαση του δημάρχου, τριμελής επιτροπή παρακολούθησης του προγράμματος διαχείρισης ανεπιτήρητων παραγωγικών ζώων, με υποχρεωτική συμμετοχή ενός τουλάχιστον κτηνιάτρου ή γεωπόνου του δήμου. Στον ιδιοκτήτη ανεπιτήρητου παραγωγικού ζώου, που ταυτοποιείται από τη σήμανση του ζώου, επιβάλλονται πρόστιμα, δηλαδή πενήντα (50) ευρώ ανά ζώο για αιγοπρόβατα και εκατόν πενήντα (150) ευρώ ανά ζώο για βοοειδή. Το πρόστιμο βεβαιώνεται από την τριμελή επιτροπή, ενώ επιβάλλεται και εισπράττεται από την οικονομική υπηρεσία του δήμου.

Δεδομένης της έντονης υπερβόσκησης από μεγάλο αριθμό ανεπιτήρητων αιγοπροβάτων όλη τη χρονιά, και των παρατηρούμενων φαινομένων ερημοποίησης, μείωσης βιοποικιλότητας, διάβρωσης και μείωσης γονιμότητας των εδαφών της Ικαρίας, ακόμα και  σε προστατευόμενες περιοχές Natura 2000, εισηγούμαστε τις κάτωθι ενέργειες :

 

 

 

 

1.      Σύσταση Γραφείου Γεωργικής Ανάπτυξης στο Δήμο Ικαρίας

2.      Απαίτηση για εφαρμογή των προβλεπόμενων από τους Κανόνες Πολλαπλής Συμμόρφωσης και τους κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής κατά τους επιτόπιους ελέγχους από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης. 

3.      Έναρξη της διαδικασίας για ίδρυση και λειτουργία κτηνοτροφικής εκμετάλλευσης, επιτρεπομένης της συνεργασίας με άλλα νομικά ή φυσικά πρόσωπα, σε ιδιόκτητους ή μισθωμένους ή παραχωρούμενους από το Δημόσιο ή την Περιφέρεια ή από ιδιώτες χώρους. Για να λειτουργήσει η προαναφερθείσα κτηνοτροφική εκμετάλλευση, χορηγείται στο δήμο κωδικός εκμετάλλευσης (παρ. 3 άρθρο 17 Ν. 4056/12).

4.      Με απόφαση του δημάρχου, συγκρότηση τριμελούς Επιτροπής παρακολούθησης του προγράμματος διαχείρισης ανεπιτήρητων παραγωγικών ζώων. Στην Επιτροπή αυτή θα συμμετέχει υποχρεωτικά ένας τουλάχιστον κτηνίατρος ή γεωπόνος του Δήμου.

5.      Μετά την εξασφάλιση της άδειας ίδρυσης και λειτουργίας κτηνοτροφικής εκμετάλλευσης, συγκρότηση συνεργείου για την περισυλλογή των ανεπιτήρητων παραγωγικών ζώων από άτομα κατάλληλα εκπαιδευμένα και έμπειρα στο χειρισμό παραγωγικών ζώων.